United 93

Whew, είχα χρόνια να φάω τέτοια γροθιά. Δεν είναι κάθε μέρα που έχουμε την τύχη να ζήσουμε ένα έργο τέχνης τόσο σημαντικό, που να ξεπερνά το μέσο του, να ξεπερνά τις συμβάσεις και να καταλαμβάνει μια θέση απόλυτα δική του στη συλλογική συνείδηση. Το United 93 του Paul Greengrass είναι ένα από αυτά και, σαν εξαίρεση, ακολουθούν μερικές από τις σκέψεις μου για αυτή την τόσο σπουδαία ταινία.

O Paul Greengrass γράφει και σκηνοθετεί ένα real time ντοκουμέντο που ακολουθεί την πτήση 93 από τη στιγμή της απογείωσής της μέχρι τη συντριβή της σε κάτι χωράφια της Pennsylvania. Το αποτέλεσμα είναι όπως περίμενα, έχοντας δει πρόσφατα το άλλο αριστούργημά του, το Bloody Sunday: ελάχιστα κινηματογραφικό, αλλά αντ'αυτού σαν εξομοιωτής πρώτου προσώπου. Με τη διαρκώς τρεμάμενη κάμερά του, βάζει το θεατή μέσα στο κέντρο ελέγχου την ώρα της κρίσης ή τον τοποθετεί ανάμεσα στους επιβάτες όταν αποφασίζουν να ανακτήσουν τον έλεγχο του αεροπλάνου. Στο United 93 δεν υπάρχει καμία υποψία στημένου ηρωισμού, από εκείνους που φέρνουν τους ήρωες να πετυχαίνουν πάντα το στόχο τους, ή να θυσιάζονται υπό τον ήχο ενός πομπώδους score. Ξερό, θεόξερο, και στυγνό, όπως είναι συνήθως η πραγματικότητα, έτσι και το έργο του Greengrass δεν ενδιαφέρεται για την παραμικρή σάλτσα και στέκεται μακριά από κάθε τέτοιου είδους crowd-pleasing κατευθύνσεις.

Ο σπουδαίος δημιουργός αδιαφορεί για τον λαϊκισμό-- διακρίνεται για τον ουμανισμό του. Οι τρομοκράτες δεν είναι over-the-top καρικατούρες, είναι κι αυτοί άνθρωποι (irredeemable- αυτό δεν το συζητάει ο Greengrass) που όμως στέκονται αμήχανοι ορισμένες στιγμές, απέναντι σε αυτό που πρόκειται να προκαλέσουν. Ιδρώνουν, μπλοκάρουν, προσεύχονται. Και όταν έρχεται η ώρα των επιβατών να πάρουν την πτήση στα χέρια τους, δεν το κάνουν για έναν απώτερο σκοπό, ή για να υπηρετήσουν κάποιο υψηλό ιδανικό. Δεν το κάνουν γιατί είναι "πατριώτες ήρωες" και οι άλλοι είναι "εχθροί της δημοκρατίας". Αλλά η πράξη τους έρχεται σχεδόν αυτόματα, σαν αντίδραση λόγω ενός ενός βασικού ενστίκτου αυτοσυντήρησης.

Οι σκηνές κατά τη διάρκεια των χτυπημάτων, όπου σιγά σιγά αρχίζουν όλοι να σχηματίζουν την εικόνα του τι συμβαίνει, όπως και αυτές του τελευταίου μέρους όπου οι επιβάτες τηλεφωνούν στους ανθρώπους τους για το ύστατο αντίο, είναι ανατριχιαστικές και με πονάνε ακόμα. Αλλά το πλέον συγκλονιστικό στοιχείο της ταινίας είναι η υπενθύμιση μιας Αμερικής τόσο λιγότερο politically conscious, που σχεδόν δεν το πιστεύω. Πριν τα γεγονότα εκείνης της ημέρας, ούτε 5 χρόνια πριν, δεν υπήρχαν "τρομοκράτες", δεν υπάρχαν "βρωμο-Άραβες". Οι τέσσερεις που καταλαμβάνουν το αεροπλάνο είναι απλά "αεροπειρατές". Η λέξη "πόλεμος" ακούγεται μόλις μία φορά. Τους Άραβες κανείς επιβάτης δεν τους κοιτάει με μισό μάτι στο αεροδρόμιο. Ένας αληθινά διαφορετικός κόσμος.

Το πιο σύνηθες ερώτημα ανάμεσα σε όσους είδαν αυτή τη σπουδαία ταινία, δεν αφορούσε την αξία της (όπου απλώς αδυνατώ να φανταστώ κάποιον να την αμφισβητεί), αλλά ήταν το κατά πόσο "χρειαζόμασταν" μια τέτοια ταινία. Αν και προσωπικά θεωρώ πως τίποτα δε μπορεί να είναι περιττό και πως, για να δημιουργείται, κάποιον λόγο ύπαρξης θα έχει, βλέποντας το United 93 ήξερα την απάντηση. Διότι μου έμεινε η αίσθηση πως, πάνω από οτιδήποτε άλλο, αυτή η ταινία θα μείνει για πάντα στην ιστορία θυμίζοντάς μας τη δυτική κοινωνία που είχαμε, και το πώς έχασε ολοκληρωτικά την όποια αθωότητά της εκείνο το πρωί της 11ης Σεπτεμβρίου...